Współczesny świat polaryzacji między różnymi grupami społecznymi uwypukla znaczenie różnic w poglądach na temat gospodarki. Jedni wyznają idee gospodarki rynkowej, podczas gdy inni są przeciwnikami i opowiadają się za gospodarką centralnie planowaną. W tym materiale omówimy bardziej szczegółowo ten drugi wariant.
Gospodarka centralnie planowana
System nazywany także gospodarką nakazowo-rozdzielną, polega na dominującej roli władzy państwowej, która skupia się w centralnym ośrodku decyzyjnym. Przedstawiciele władzy są odpowiedzialni za opracowanie strategii i narzucanie swojej wizji pozostałym uczestnikom rynku. Realizację planu nadzoruje rozbudowany aparat państwowy, który informuje podległe urzędy o celach gospodarczych.
Cechy gospodarki centralnie planowanej
Charakterystyczne cechy gospodarki centralnie planowanej można obserwować w grupie państw, które zastosowały ten model rozwoju, zwłaszcza w państwach komunistycznych. To ta grupa elit politycznych szczególnie upodobała sobie ten model funkcjonowania państwa. Na podstawie obserwacji można wyróżnić kilka wspólnych cech charakterystycznych dla tych państw:
- Koncentracja decyzji w rękach jednej osoby lub grupy osób – kluczowe decyzje podejmowane są na najwyższych stanowiskach władzy państwowej, przez przedstawicieli kluczowej partii politycznej, niezależnie od ich kompetencji i doświadczenia w danej dziedzinie.
- Kontrola i własność państwa – kluczowe sektory gospodarki są w rękach władzy centralnej. Decyzyjność na szczeblu lokalnym i niezależność osób prowadzących przedsiębiorstwa są minimalizowane, a strategiczne działania wymagają zgody z najwyższych szczebli władzy.
- Minimalizacja roli wolnego rynku – popyt, podaż i ceny są sztucznie regulowane, co prowadzi do niedoborów, a po uwolnieniu cen – do nagłych szoków cenowych. Przedsiębiorstwa państwowe nie prowadzą rzeczywistego rozliczania zysków i strat, opierając się na dotacjach i bezzwrotnych pożyczkach z centrali.
- Brak swobody działania – wszelkie przejawy indywidualizmu są zwalczane i piętnowane w oczach społeczeństwa. Ma to na celu przekazanie obywatelom, że powinni podporządkować się ogólnemu planowi państwa, a wszelkie odstępstwa są niepożądane.
- Narzucona redystrybucja dóbr – rozwój państwa opiera się na wcześniej ustalonym planie, który określa cele ekonomiczne, alokację zasobów i dystrybucję produktów. Podział dóbr i usług przypisywany jest konkretnym sektorom gospodarki i obywatelom państwa.
Omawiając gospodarkę centralnie planowaną, należy zwrócić uwagę na jej potencjalną zdolność do lepszego przystosowania się do wybuchających kryzysów. W takich sytuacjach, gdy polecenia są wydawane odgórnie, istnieje możliwość szybszego skoncentrowania wszystkich sił na rozwiązaniu danego wyzwania gospodarczego. Jednak należy pamiętać, że nadmierna ingerencja w długim okresie czasu może doprowadzić do zaburzenia podstawowych praw ekonomii, co będzie miało negatywny wpływ i konsekwencje dla społeczeństwa oraz rozwoju państwa.